Hindi VyakaranBSEBBSERCBSECGBSEClass 10Class 4Class 5Class 6Class 7Class 8Class 9Competition ExamExamHindiHPBOSEKSEEBMPBSEMSBSHSE SSC ExamNCERTQuizRBSEREETTETThird Grade TeacherUBSEUPMSPVilom ShabdWBBSE

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द इस अभ्यास में हम विलोम शब्दों का अध्ययन करेंगे। Exam में ka Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द पूछा जा सकता है। विलोम शब्द से सम्बंधित प्रश्न परीक्षा में अक्सर पूछे जाते हैं, जिन्हें हल करके विद्यार्थी अपने अंकों में वृद्धि कर सकते हैं। ये बहुत ही सरल अध्याय है। यहाँ पर हम जानेंगे की विलोम शब्द किसे कहते है ? Vilom Shabd in Hindi kise kahte hai? इसी के साथ हिन्दी व्याकरण परीक्षा में आने वाले महत्वपूर्ण विलोम शब्दों का समावेश भी यहाँ दिया गया है। 

Vilom Shabd in Hindi
विलोम शब्द की परिभाषा

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द
ऐसे शब्द जो किसी अन्य शब्द का
उल्टा अर्थ प्रकट करते है, विलोम शब्द कहलाते है।
विलोम’ शब्द
का अर्थ है – उल्टा या विपरीत। जैसे – एकाधिकार का विलोम शब्द सर्वाधिकार होता है।
विलोम शब्द का अंग्रेज़ी पर्याय ‘Antonyms’ होता है। Vilom shabd ko angrgi me Antonyms kaha jata hai.

विलोम शब्द के अन्य नाम विपर्यायवाची, प्रतिलोमार्थक और विलोमार्थक शब्द भी कहते हैं।

विलोम शब्द भाषा को सरल और स्पष्ट बनाते है। विलोम शब्द भाषा में भावों को, विचारों को स्पष्ट करते है जिससे कि ज्ञान में वृद्धि होती है। जैसे– दीर्घ का विलोम शब्द सूक्ष्म होगा न कि छोटा। इस प्रकार विलोम शब्दों के प्रयोग से भाषा में अभिव्यक्ति शक्ति बढ़ जाती है। विद्यार्थियों के अध्ययन हेतु नीचे हिन्दी व्याकरण परीक्षा कि दृष्टि से महत्वपूर्ण विलोम शब्द दिए जा रहे है।

हिंदी व्याकरण के अन्य प्रकरण (Topics) को पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें – Click Here

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द

“अ”

शब्द विलोम शब्द विलोम
अतीत भावी अमृत विष
अथ इति अन्धकार प्रकाश
अल्पायु दीर्घायु अनुराग विराग
अनुज अग्रज अधिक न्यून
अर्थ अनर्थ अतिवृष्टि अनावृष्टि
अनाथ सनाथ अर्पण ग्रहण
अस्त उदय अगम सुगम
अपेक्षा उपेक्षा अकाल सुकाल
असली नकली अज्ञ विज्ञ
अमर मर्त्य अग्नि जल
अवनि अम्बर अनिवार्य ऐच्छिक
अमृत विष अधम उत्तम
अर्वाचीन प्राचीन अगला पिछला
अघोष सघोष अभ्यन्तर बाह्र
अस्वस्थ स्वस्थ अधिक न्यून
अभिज्ञ अनभिज्ञ अंतर्मुखी बहिर्मुखी
अंधकार प्रकाश अंदरूनी बाहरी
अक्षम सक्षम अधिकतम न्यूनतम
अगम सुगम अनुग्रह निग्रह/विग्रह
अनुराग विराग अद्य अनग
अर्जन विर्जन अति अल्प
अदोष सदोष अधुनातन पुरातन
अल्पायु दीर्घायु अपना पराया
अपराधी निरपराधी अल्पसंख्यक बहुसंख्यक
अंतरंग बहिरंग अंदर बाहर
अंतर्द्वंद बहिर्द्वन्द अकाम सुकाम
अच्छा बुरा अत्यधिक अत्यल्प
अधित्यका उपत्यका अनुकूल प्रतिकूल
अनुरक्ति विरक्ति अनुलोम विलोम/प्रतिलोम
अंगीकार इंकार अचर चर
अतल वितल अर्थी प्रत्यर्थी
अध: ऊपरी अधिकारी अनधिकारी
अध्याय अनाध्याय अनंत सांत
अनुरक्त विरक्त अपेक्षित उपेक्षित
अरुचि रूचि अवनत उन्नत
अश्रु हास अमावस्या पूर्णिमा
अलभ्य लभ्य अधिकांश अल्पांश
अज्ञान ज्ञान अयश सुयश
अनित्य नित्य अप्रिय प्रिय
असभ्य सभ्य अशिव शिव
अमोघ मोघ अनुचित उचित
अनवसर सुअवसर अशिष्ट शिष्ट
अभीष्ट अनभिष्ट अनेक एक
असंतोष संतोष अभिमुख विमुख
अचेत सचेत अकाम सकाम
अकर्तव्य कर्तव्य अप्रत्यक्ष प्रत्यक्ष
अनुर्वरा उर्वरा अनय नय
अपमान सम्मान अकर्मण्य कर्मण्य
अवकाश अनावकाश अस्त उदय
आकर्षण विकर्षण अखाद्य खाद्य
अजय जय अज्ञानी ज्ञानी
अपकीर्ति सुकीर्ति अलौकिक लौकिक
असाधारण साधारण अमंगल मंगल
अशुभ शुभ अनिच्छा इच्छा
असमय सुसमय अनावरण आवरण
अशिष्टता शिष्टता अनुपस्थित उपस्थित
अपचय उपचय असंतुष्ट संतुष्ट
अकेला साथ अपकार उपकार
अबला सबला अत्र तत्र
अर्पित गृहीत अभिमान निर्भिमान
अप्रसन्न प्रसन्न अपूर्ण पूर्ण
असल नक़ल अंत आदि
अदृश्य दृश्य अस्तित्व अनस्तित्व
अन्धकार प्रकाश अभिप्रेत अनभिप्रेत
अग्र पश्च अधिमुल्यन अवमूल्यन
अवर प्रवर अथाह छिछला
अच्युत च्युत अस्त्रीकरण निरस्त्रीकरण
अवलंब निरालम्ब अमित परिमित
अनुक्रिया प्रतिक्रिया अस्थिर स्थिर
अपशकुन शकुन अभिशाप वरदान
अध: पतन उत्थान अपव्यय मितव्यय
अतिथि अतिथेय अनंत अंत
अधूरा पूरा अशक्त सशक्त
असीम ससीम अभिसरण अपसरण
अवाक सवाक अक्षर क्षर
अहिंसा हिंसा अर्थ अनर्थ
असंभव संभव अभ्यस्त अनभ्यस्त

हिंदी व्याकरण के अन्य प्रकरण (Topics) को पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें – Click Here

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द

“आ”

शब्द विलोम शब्द विलोम
आदि अन्त आना जाना
आर्य अनार्य आदि अनादि
आस्तिक नास्तिक आवश्यक अनावश्यक
आनंद शोक आधुनिक प्राचीन
आलस्य फुर्ती आध्यात्मिक भौतिक
आयात निर्यात आदर अनादर
आशा निराशा आश्रित निराश्रित
आकाश पाताल आज़ादी गुलामी
आगामी गत आकर्षण विकर्षण
आलस्य स्फूर्ति आदर्श यथार्थ
आग्रह दुराग्रह आय व्यय
आहार निराहार आविर्भाव तिरोभाव
आमिष निरामिष आर्द्र शुष्क
आहार निराहार आगत अनागत
आगामी विगत आचार अनाचार
आतुर अनातुर आदृत अनादृत
आरोहण अवरोहण आधार निराधार
आग पानी आशा निराशा
आक्रमण प्रतिरक्षण आस्तिक नास्तिक
आत्मविश्वास आत्मसंशय आलोक तिमिर
आत्मीय अनात्मीय आरोही अवरोही
आय व्यय आशंका विश्वास
आघात अनाघात आह्वान विसर्जन
आकीर्ण विकीर्ण आकस्मिक सामयिक
आमिष निरामिष आशावादी निराशावादी
आनंदमय विषादपूर्ण आशीष अभिशाप
आगमन प्रस्थान आर्ष अनार्ष
आकुंचन प्रसारण आराध्य दूराध्य
आसक्त अनासक्त आवर्तक अनावर्तक/विवर्तक
आहत अनाहत आस्था अनास्था
आरम्भ अन्त आरूढ़ अनारूढ़
आहूत अनाहूत आमंत्रित अनामंत्रित
आहार्य अनाहार्य आडम्बर सादगी
आश्चर्य अनाश्चर्य आज्ञा अवज्ञा
आदर्श यथार्थ आस्तिक नास्तिक
आदरणीय निरादरणीय आधार निराधार
आविर्भाव तिरोभाव आचार अनाचार
आसक्त निरासक्त आरोही अवरोही
आडम्बर सादगी आनंद विषाद
आत्मा परमात्मा आकीर्ण विकीर्ण
आकुंचन प्रसारण आराम परिश्रम
आदत प्रदत आस्था अनास्था
आवक जावक अलोक अन्धकार
आवास प्रवास आगे पीछे
आरूढ़ अनारूढ़ आज्ञा अवज्ञा
आय व्यय    

हिंदी व्याकरण के अन्य प्रकरण (Topics) को पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें – Click Here

“इ”

शब्द विलोम शब्द विलोम
इच्छा अनिच्छा इहलोक परलोक
इंसाफ गैरइंसाफ़ इधर उधर
इष्ट अनिष्ट इच्छित अनिच्छित
इज्जत बेइज्जत इतिश्री श्री गणेश
इकठ्ठा अलग इन्द्रियन परायण
इकहरा दुहरा    

“ई”

शब्द विलोम शब्द विलोम
ईश्वर अनीश्वर ईर्ष्या प्रेम
ईमानदार बेईमान ईहा अनीहा
ईश अनीश    

“उ”

शब्द विलोम शब्द विलोम
उत्कर्ष अपकर्ष उत्थान पतन
उद्यमी आलसी /निरुद्यमी उर्वर ऊसर
उधार नकद उपस्थित अनुपस्थित
उत्कृष्ट निकृष्ट/अपकर्ष उपजाऊ बंजर
उपकार अपकार उदार अपकार/अनुदार
उत्तीर्ण अनुत्तीर्ण उत्तर दक्षिण/प्रश्न
उत्तम अधम उच्च निम्न
उदय अस्त उपयुक्त अनुपयुक्त
उपयोग अनुपयोग उक्त अनुरक्त
उचित अनुचित उन्मत्त अनुंमत्त
उद्भव अवसान उद्गम विनत
उषा संध्या उच्छिष्ट अनुच्छिष्ट
उदित अस्त उदार कृपण
उष्ण शीतल उत्तेजन प्रशमन
उपमेय अनुपमेय उपचार अपचार
उन्मूलन रोपण उल्लंघन अनुल्लंघन
उपार्जित अनुपार्जित उग्र सौम्य
उदयाचल अस्ताचल उचित अनुचित
उन्नति अवनति उन्मूलन मुलन/रोपण
ऊपरी अद्य उग्र सौम्य
उदास प्रसन्न/प्रफुल्ल उदीची प्रतीची
उपार्जित स्वयं प्राप्त/अनुपार्जित उपसर्ग परसर्ग/प्रत्यय
उत्साह निरुत्साह उदात्त अनुदात्त
उधार नगद उन्मुख विमुख
उपयोग अनुपयोग उन्मीलन निमीलन

हिंदी व्याकरण के अन्य प्रकरण (Topics) को पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें – Click Here

शब्द विलोम शब्द विलोम
ऊष्मा शीतलता ऊँच नीच
ऊर्ध्व अधो उधम विनय

शब्द विलोम शब्द विलोम
ऋजु वक्र ऋण धन
ऋत अनृत ऋद्धि विपन्न

शब्द विलोम शब्द विलोम
एकत्र विकीर्ण एकमुखी बहुमुखी
एकाग्र चंचल एषणा अनैषणा
एकाधिकार सर्वाधिकार एक अनेक
एकेश्वरवाद बहुदेववाद एड़ी चोटी
एकाग्रचित अन्यमनस्क एकता अनेकता
एकार्थक अनेकार्थक एकांगी अनेकांगी
एकपक्षीय बहुपक्षीय    

शब्द विलोम शब्द विलोम
ऐहिक पारलौकिक ऐन्द्री इंद्र
ऐतिहासिक अनैतिहासिक ऐच्छिक  अनैच्छिक

ओजस्वी निस्तेज ओछा गंभीर
ओतप्रोत विहीन ओह वाह

औरत मर्द औरस दत्तक
औपचारिक अनौपचारिक औषधि अनौषधि
औचित्य अनौचित्य औदार्य अनौदार्य
औदित्य अनौदित्य    

कर्कश सुशील कसूर बेकसूर
कनिष्ठ ज्येष्ठ कलंकित निष्कलंक
कापुरुष पुरुषार्थी क़ानूनी गैरकानूनी
कोलाहल शांति काटय अकाट्य
कामी ब्रह्मचारी कपट निष्कपट
क्रय विक्रय कुटिल सरल
कुंठित अकुंठित कर्मठ निकम्मा
कुपथ सुपथ कुरूप सुरूप
कल्पनातीत कल्पनीय कृष्ण शुक्ल
कुव्यवस्था सुव्यवस्था काल अकाल
कुलीन अकुलीन कुशल अकुशल
कमी बाहुल्य कृतज्ञ अकृतज्ञ/कृतघ्न
कार्य अकार्य कृपा अकृपा/कोप
करुण निष्ठुर /अकरुण कृत अकृत
कटु मधुर कृपण उदार/दानी
कड़ा मुलायम कुफल सुफल
कपट निष्कपट कायर साहसी
कल्याण अकल्याण क्रूर अक्रूर
कारण अकारण क्रोध क्षमा
कृत्रिम प्राकृत कीर्ति अपकीर्ति
कृत्रिम प्राकृतिक कृश पुष्ट
कलयुग सतयुग कुख्यात विख्यात
कपूत सपूत कुबुद्धि सुबुद्धि
कोमल कठोर कर्मण्य अकर्मण्य
कुकृति सुकृति कुलटा पतिव्रता
कर्षण विकर्षण क्रम व्यतिक्रम
कुलांगर कुलदीप कड़वा मीठा
कुसुम वज्र    

हिंदी व्याकरण के अन्य प्रकरण (Topics) को पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें – Click Here

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द

खंडन मंडान खाली भरा
खिलना मुरझाना खुशकिस्मत बदकिस्मत
खगोल भूगोल खुशमिजाज बदमिजाज
खल सज्जन/साधु ख्यात कुख्यात
खरीदना बेचना खूबसूरत बदसूरत
खुश नाखुश खास आम
खुला बंद खीझना रीझना
खाद्य अखाद्य खेचर भूचर
खर्च आमदनी खरा खोटा
खेद प्रसन्नता    

गमन आगमन गत आगत
गरल सुधा गम्य अगम्य
गद्य पद्य गति अवरोध
गगन पृथ्वी गहरा छिछला
गर्म ठंडा गंभीर अगंभीर
गणतंत्र राजतन्त्र गहन विरल
गुप्त प्रकट गंभीर अगंभीर
ग्रहण त्याग गृही सन्यासी
गीला सूखा गृहीत त्यक्त
ग्राम्य नागर ग्राम नगर
ग्रस्त मुक्त गोरी साँवली
ग्रंथिल विकीर्ण गाढ़ा पतला
गुरु लघु गौरव लाघव
गुण दोष गृहस्थ सन्यासी
गुरुत्व लघुत्व गूढ़ अगूढ़/प्रकट
गरिमा लघिमा गीत अगीत
गेय अगेय गोरक्षक गौभक्षक
गोचर अगोचर    

घर बाहर घटना बढ़ना
घना विरल घृणा प्रेम
घाटा लाभ घटक समुदाय
घना छितरा घात प्रतिघात
घटित अघटित घोषित अघोषित
घरेलु बाहरी    

चतुर मूढ़ चर अचर
चण्ड शांत चेतन अचेतन
चढ़ाव उतार चिकना खुरदरा
चाहा अनचाहा चर्चित अचर्चित
चैन बेचैन चाटुकार स्वाभिमानी
चिंतित निश्चिन्त चारु अचारू
चिरायु अल्पायु चित्र विचित्र
चिरंतन नश्वर चिर अचिर
चिरस्थायी अल्पस्थायी चोर साधु
चपल स्थिर चोर साधु
चंचु अयशस्वी चेष्टा निष्चेष्टा

छल निश्छल छरहरा थुलथुल
छात्र छात्रा छूत अछूत
छली निश्छ्ली छोटा बड़ा
छादन प्रकाशन छाया आतप
छुटकारा बंधन छाँह धूप
छिन्न संलग्न    

जड़ चेतन जटिल सरल
जन्म मृत्यु जय पराजय
जंगम स्थावर ज्येष्ठ कनिष्ठ
ज्वार भाटा ज्योति तम
जड़ता चेतनता जल थल
जवानी बुढ़ापा जाति विजाति
जाड़ा गर्मी जागरण शयन
जय पराजय जगाना सोना
जागृत सुषुप्त जीत हार
जेय अजेय जीर्ण अजीर्ण
जातीय विजातीय जोड़ घटाव
जाली असली जननी जनक
जर्जत अक्षत जालिम रहमदिल
जागर अनवधानता    

झगड़ा शांति झंझट निश्चितता
झूठ सच झंकृत निस्तब्ध
झोपड़ी महल झंझा तूफ़ान
झकझकाहट धुंधला    

टूटना जुड़ना टीका भाष्य
टल अटल टकसाली सामान्य

ठहरना जाना ठौर कुठौर
ठंडा गर्म ठीक गलत
ठोस तरल ठाठ सादगी

डर निडर डाल पत्ती
डाह सद्भाव डिम्भ निराडम्बर
डिम्ब अक्षोभ    

ढंग बेढंग ढाढस त्रास
ढालू समतल ढीठ विनम्र
ढाल तलवार ढरना रुकना

तरुण वृद्ध तप्त शीतल
तरल ठोस तल अतल
तट मझधार ताजा बासी
तीक्ष्ण कुंठित तन्द्रा जागरण
तीव्र मंद तृष्णा वितृष्णा
तुलनीय अतुलनीय तर्कपूर्ण कुतर्कपूर्ण
तुच्छ महान तृप्त अतृप्त
तेज धीमा त्यक्त गृहीत
तेजस्वी निस्तेज तामसिक सात्विक
तुकांत अतुकांत तितिक्षा असहिष्णुता
तिमिर प्रकाश त्वरि मंथन
तुलनीय अतुलनीय    

थकावट स्फूर्ति थिर गतिमान
थोड़ा बहुत थोक खुदरा

दयालु  निर्दयी  दक्षिण  उत्तर 
दण्ड पुरस्कार  दास  स्वामी 
दानी  कृपण  दाता सूम
दास  स्वामी  दाखिल  ख़ारिज 
द्वैत  अद्वैत  दरिद्र  संपन्न 
देशभक्त  देशद्रोही  दैत्य  देव 
देह  विदेह  देव  दानव 
देय अदेय  देन लेन
देर  जल्दी  दक्ष  अदक्ष 
दक्षिण  वाम  दुराचारी  सदाचारी 
दृश्य  अदृश्य  दुर्गति  सुगति 
दृढ  अदृढ़  दुष्कर सुकर 
दुर्लभ  सुलभ  द्वेष  सद्भावना 
दिवा  रात्रि  दिन  रात
देशभक्ति  देशद्रोही  दुःशील  सुशील
दिव्य  अदिव्य  दक्षिण  वाम 
दूषित  स्वच्छ  दुष्ट  भला 
दुर्जन  सज्जन  द्वन्द्व निर्द्वन्द्व 
दुराचार  सदाचार  दीर्घ  लघु 
दाखिल  ख़ारिज  दुर्बल  सबल 
दीर्घायु  अल्पायु     

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द

धरा  गगन  ध्रुव  अस्थिर 
धवल  श्याम  धनात्मक  ऋणात्मक 
धनी निर्धन  धर्म  अधर्म 
ध्वंस  निर्माण  धवल  श्याम 
धैर्य  अधैर्य  धृष्ट  विनम्र 
धीर  अधीर     

नख  शिख  नर  नारी 
नकद  उधार नवीन  प्राचीन 
नया  पुराण  न्याय  अन्याय 
नश्वर  अनश्वर  न्यून  अधिक 
नागरिक  ग्रामीण  निर्दोष  सदोष 
न्याय  अन्याय  निरर्थक  सार्थक 
निःशुल्क सशुल्क  निकट  दूर 
निर्गुण  सगुण निषिद्ध  विहित 
निराशा  आशा  निश्चल चंचल 
निरोगी  रोगी  निकट  दूर 
नीरस  सरस  निर्दिष्ट  अनिर्दिष्ट 
नैसर्गिक  अनैसर्गिक  नीति अनीति 
निष्काम  सकाम  नूतन  पुरातन 
निर्मल  मलिन  निर्माण  विनाश 
नत उन्नत  निडर  कायर 
न्यायी  अन्यायी  नैतिक  अनैतिक 
निष्ठा अनिष्ठा  नेकी  बदी 
निरक्षर  साक्षर  निर्धनता  धनाढ्यता 
निर्लज्ज  सलज्ज  नियमित  अनियमित 
निरुजता रुग्णता  निरामिष  सामिष 
निंदा स्तुति  नियमित  अनियमित 
नियंत्रित  अनियंत्रित  नित्य  अनित्य 
निर्भीक  भयभीत  निर्दय  सदय 
निरुजता रुग्णता     

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द

पृथक  संयुक्त  पोषित  अपोषित
परिग्रही  अपरिग्रही  पठित  अपठित 
पाच्य  अपाच्य  पूर्ण  अपूर्ण 
परिणत  अपरिणत  परिमित  अपरिमित 
पुरोगामी  पश्चगामी  पवित्र  अपवित्र 
प्रभु  भृत्य  प्रत्यय  अप्रत्यय 
प्रशंसा  निंदा  प्रधान  गौण 
प्रोत्साहित  हतोत्साहित  परिष्कृत  अपरिष्कृत 
पार्थिव  अपार्थिव  पाक  नापाक 
पाप  पुण्य  प्रगल्भ  अप्रगल्भ 
प्रतिष्ठा  अप्रतिष्ठा  प्राय: बहुधा 
प्रीति  द्वेष  प्रौढ़  अप्रौढ़
प्रतिपन्न  अप्रतिपन्न  प्राकृतिक  अप्राकृतिक 
पक्ष  विपक्ष  पात्र  कुपात्र 
प्राचीन  आधुनिक  पावन  अपावन 
पतन  उत्थान  पटु अपटु
परिहार्य  अपरिहार्य  पूर्ववर्ती  परवर्ती 
परुष  कोमल  परतंत्र  स्वतन्त्र 
परिश्रम  विश्राम  पारितोष  दंड 
परा अपरा  पेय  अपेय 
पूरा  अधूरा  पैना  भोथरा 
पंडित  मुर्ख  परिचित  अपरिचित 
प्रकट  अप्रकट  प्रवेश  निकास 
परमार्थ  स्वार्थ  पक्षपाती  निष्पक्ष 
पसंद  नापसंद  प्रसारण संकुचन 
प्रफुल्ल  म्लान  प्रगति  प्रतिगमन 
पक्का  कच्चा  परोक्ष  अपरोक्ष 
प्रगतिशील  अप्रगतिशील  प्रतिबद्ध  अप्रतिबद्ध 
प्रकृत अप्रकृत प्रच्छन्न  अप्रच्छन्न 
प्रलय  सृष्टि  प्रशिक्षित  अप्रशिक्षित 
प्रशस्त  अप्रशस्त  प्रावैगिक  स्थैतिक 
प्राची  प्रतीची  प्रकाश  अन्धकार 
प्रवेश  निर्गम  पदोन्नत  पदावनत 
प्रजातंत्र  राजतन्त्र  पाठ्य  अपाठ्य
पालक  घातक  पारदर्शक  अपारदर्शक 
पिता  माता  पूर्व  पश्चिम 
पौष्टिक  अपौष्टिक  पूर्णिमा  अमावस्या 
परितुष्ट  कुंठित पौरस्त्य  पाश्चात्य 
प्रज्ञा  अविवेक  प्रत्याशित  अप्रत्याशित 

फायदा  नुकसान  फूल  काँटा
फुल्ल म्लान  फैलना  सिकुड़ना 
फजीहत  इज्जत  फलदायक  निष्फल 
फल  अफल    

बाहर  भीतर  बाढ़ सूखा 
बंधुत्व  शत्रुत्व  बाधित  अबाधित 
बेमेल  संगत बहुतायत  कमी 
बर्बर  सभ्य  बढ़िया  घटिया 
बहुत  थोड़ा  बड़ा  छोटा 
बचपन  यौवन  बलिष्ठ दुर्बल 
बलवान  बलहीन  बिहान  आज 
बोध  अबोध  बुराई  भलाई 
बुद्धिमान  मुर्ख  बुढ़ापा  जवानी 
बिम्ब  प्रतिबिम्ब  बेडौल  सुडौल
बोध्य  अबोध्य  बंध्या  स्वीकार 
बहिरंग  अंतररंग बहिष्कार  स्वीकार 
वृहत  लघु     

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द

भद्र  अभद्र  भग्न  अभग्न 
भय  साहस भोला  चालक 
भगवान भगवती  भीषण  सौम्य
भव्य  अभव्य  भंगुर  अभंगुर 
भाई  बहन  भेद  अभेद 
भला  बुरा  भौतिक  आध्यात्मिक 
भक्ष्य  अभक्ष्य  भोग्य  अभोग्य 
भंजक  योजक  भक्त  अभक्त 
भरी  हल्का  भाग्य  दुर्भाग्य 
भाव  आभाव  भयभीत  निर्भय 
भ्रांत  निभ्रांत  भूषण  दूषण 
भावी  अतीत  भला  बुरा 
भेद  अभेद  भोगी  योगी 
भूगोल  खगोल  भूत  भविष्य 
भिन्न  अभिन्न  भलाई  बुराई 
भक्त  अभक्त     

महल  झोपड़ी  मरहूम  जीवित 
मनुज  दनुज  मौखिक  लिखित 
मित  अपरिमित  मुसीबत  आराम 
मुख  प्रतिमुख  मार्जित  अमार्जित
मूढ़  ज्ञानी मिलान  विरह 
मृदुल  कठोर  मिथ्या  सत्य 
मैत्री  अमैत्री  मिश्रित  अमिश्रित 
मूर्त  अमूर्त  मित्र  शत्रु 
मूल  निर्मूल  मूल्यवान  मूल्यहीन
मौन  मुखर  मोक्ष  बंधन 
मिट अमिट मान  अपमान 
महायोगी  महाभोगी  मूक  वाचाल 
मुद्रित  खिन्न  मीठा  कड़वा 
मितव्ययिता  अभितव्ययिता  मेहमान  मेजबान 
मत  विमत  महीन  मोटा 
मालिक  नौकर  मानवता  दानवता 
मानवीय  अमानवीय  मानव  दानव 
ममता  निर्ममता  मधु  कटु 
मंद  त्वरित  महात्मा  दुरात्मा 

यंत्रणा  सुख  योग्यता  अयोग्यता 
यौवन  बुढ़ापा  योग्य  अयोग्य 
योग  वियोग  याचक  अयाचक 
यश  अपयश  यथार्थ  कल्पना 
याद  भूल  युद्ध  शांति 
योगी  भोगी  यंत्रणा  सुख 

रूचि  अरुचि  रूप  कुरूप 
रंगीन  रंगहीन  रूढ़िवादी  स्वच्छंदवादी 
रक्षक  भक्षक  रुक्ष  मृदु 
रचना  ध्वंस  रौद्र  अरोद्र
राग  विराग  राजा  रंक
राक्षस  देवता  रहमदिल  बेरहम 
राजतन्त्र  जनतंत्र  रागी  विरागी 
रात दिन  रूचि  अरुचि 
रूप  कुरूप  रिक्त  सिक्त 
राहत प्रकोप  रोगी  निरोगी 
रुदन  हास्य  खाली भरा 
रद्द  बहाल  रौद्र  अरोद्र
रुक्ष  मृदु     

लोकातीत  साधारण  लक्षित  अलक्षित 
लुभावना  अलक्षित  लुभावना  घिनौना
लापरवाह  सावधान  लोहित  अलोहित 
लुप्त  प्रकट  लाघव  गौरव 
लौह अलौह लघु  दीर्घ 
लचीला  कठोर  लोलुप  अनासक्त 
लोक  परलोक  लेन देन
लिखित  मौखिक  लिप्त  निर्लिप्त 
लाभ  हानि  लम्बाई  चौड़ाई 

विराट  क्षुद्र  विशेष  साधारण 
विनम्र उद्दंड  विभव  पराभव 
वर  वधु  विधवा  सुहागिन 
विपन्न संपन्न  विदाई  स्वागत 
विहित  अविहित  विभक्त  अविभक्त 
विद्यमान  अविद्यमान  विकल  अविकल 
वसंत  पतझड़  विकृत  अविकृत 
वर्तमान  बहुत  व्यस्त  अव्यस्त 
व्यक्तिगत  सार्वभौम  वाद  प्रतिवाद 
विकारी  अविकारी  विजय  पराजय 
विकास  हास् विश्लेषण  संश्लेषण 
व्यास  समास  वनस्थल   मरुस्थल 
विरत निरत  विशालकाय  क्षीणकाय 
विचारित  अविचारित  विबुध  अविबुध 
वैमनस्य  सौमनस्य  विश्वस्त  अविश्वश्त 
विस्तीर्ण  अविस्तीर्ण  वन  मरू 
वृद्ध  बालक  विदेशी  स्वदेशी 
विनम्र  उच्छृंखल  वेदना  परमानन्द 
विद्वान  मुर्ख  विहित  निषेध 
वीर  कायर  विशिष्ट  सामान्य 
विषाद हर्ष  व्यष्टि  समष्टि 
विचलित  अविचलित  विज्ञ  अविज्ञ 
विपद  सपद  विरल सुलभ 
व्यग्र   अव्यग्र  वैदिक  अवैदिक 
विश्वसनीय  अविश्वश्नीय  विलम्ब  अविलम्ब 
विनीत  धृष्ट  विस्तारण  संक्षेपण 
विस्मरण  स्मरण  विषाद  हर्ष 
विराम गति    

शीर्ष  तल शीतल  उष्ण 
शुभ  अशुभ  शुद्धि  अशुद्धि 
शुक्ल  कृष्ण  शुल्क  निशुल्क 
शुचि  अशुचि  शेष  अशेष 
शोभन  अशोभन  शंक निशंक 
शोधित  अशोधित  शोहरत  बदनामी 
श्वाश  उच्छ्वास  शूर  भीरु 
शुष्क  आर्द्र श्लील  अश्लील 
शाप  वरदान  शाश्वत  क्षणिक 
शोभनीय  अशोभनीय  शोषक  पोषक 
शिख  नख  शालीन  धृष्ट 
शासक  शासित  शांति  अशांति 
शयन  जागरण  शकुन  अपशकुन 
शब्द  निःशब्द शक्ति  क्षीणता 
शरण  अशरण  शत्रुता  मित्रता 
शस्त्र अस्त्र  शिष्ट  अशिष्ट 
शिक्षित  अशिक्षित  शिक्षा  अशिक्षा 

संकल्प  विकल्प  स्वजाति  विजाति
स्वीकृति  अस्वीकृति  सनाथ  अनाथ 
समावेश  अनावेश सबल  दुर्बल 
सत्कार  तिरस्कार  संपन्न  विपन्न
सभ्य  असभ्य  स्वामी  सेवक 
स्वार्थी  परार्थी  स्पष्ट  अस्पष्ट 
सुलभ  दुर्लभ  सुलक्षण  कुलक्षण 
सूक्ष्म स्थूल  सुधा  गरल 
स्खलित  अस्खलित  स्थिरचित्त  अस्थिरचित्त 
सुसमय  कुसमय  सुन्दर  कुरूप 
सुसाध्य  दुःसाध्य सुपात्र  कुपात्र 
सुकृति  कुकृति  सुनाम  दुर्नाम 
सुदूर  निकट  सुमुख  दुर्मुख 
सुमार्ग  कुमार्ग  सुपथ  कुपथ 
स्तब्ध  अस्तब्ध  सेवित  असेवित 
स्वदेशी  विदेशी  सक्षम  अक्षम 
सपूत  कपूत  सत असत 
संधि  विग्रह  सातत्य  असातत्य 
सहयोगी  प्रतियोगी  सवदेश  विदेश 
सज्जन  दुर्जन  सत्कर्म  दुष्कर्म 
स्थावर  जंगम  सगुण निर्गुण 
सूजन  विनाश  संकोच  निःसंकोच
संयोग  वियोग  सन्त असन्त
सनातनी  प्रगतिवादी  सामायिक  असामयिक 
ससीम  असीम  सदाचार  दुराचार 
सरल  कठिन  सवर्ण  असवर्ण 
समूल  निर्मूल  सत्य  असत्य 
सामयिक  असामयिक  सामिष  निरामिष 
साहस भय  सात्विक  तामसिक 
साक्षर  निरक्षर  साहचर्य  पृथक्करण 
सनातनी  प्रगतिवादी  ससीम  असीम 
सदाचार  दुराचार  साहस  भय 
सामिष  निरामिष  सौम्य उग्र 
स्वाभाविक  अस्वाभाविक  सुबोध  दुर्बोध 
स्मरणीय  विस्मरणीय स्पृश्य  अस्पृश्य 
सैद्धांतिक  असैद्धांतिक  सुगति  दुर्गति 
सचेत  अचेत  सुकाल  दुष्काल 
सचेत  अचेत  सुरीति  कुरीति 
सहित  रहित  सरस  नीरस 
संतोष  असंतोष  स्वर्ग नरक 
समावेशन  अनावेशन सुप्रबंध  कुप्रबंध 
सुर  असुर  सुमति  कुमति 
सौभाग्य  दुर्भाग्य  स्पर्धा  सहयोग 
स्वालम्बी  परावलम्बी  स्थैर्य  अस्थैर्य 
स्निग्ध  अस्निग्ध  स्याह  सफ़ेद 
सुफल  कुफल  सुखांत  दुखांत 
स्वार्थ  परमार्थ  समास व्यास

होनी  अनहोनी  हेय ग्राह्य 
हित अहित  हस्व दीर्घ 
हँसाना  रोना  हमारा  तुम्हारा 
हर्ष  विषाद हानि  लाभ 
हार  जीत  हास्य  वृद्धि 
हास् रुदन  हिंसा  अहिंसा 
हत अहत हमदर्द  बेदर्द 

क्ष

क्षीण  स्वस्थ  क्षोभ  प्रसन्नता 
क्षर अक्षर  क्षति  लाभ 
क्षमा  दंड  क्षणिक  शाश्वत
क्षय  अक्षय  क्षीण  स्वस्थ 
क्षुद्र  महत  क्षुब्द  शांत 

श्र

शृंखला  विश्रृंखला  श्रव्य  दृश्य 
श्रीमान  श्रीमती  श्रांत  प्रसन्न 
श्राप  आशीर्वाद  श्रोता  वक्ता
श्रद्धा  अश्रद्धा  श्रवण  दर्शन 

ज्ञ

ज्ञात  अज्ञात  ज्ञानी  मूढ़ 
ज्ञान  अज्ञान  ज्ञेय  अज्ञेय 

हिंदी व्याकरण के अन्य प्रकरण (Topics) को पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें – Click Here

Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द Vilom Shabd in Hindi | विलोम शब्द

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!